IZOTZ-GERUZEN ZARTADURAK

Nola jakin mahaitik behera erortzen utzitako katilua hautsiko den edo lurraren kontra errebote egingo duen? Ez da batere erraza galdera horri erantzutea; oro har, oso zailak dira hausturen mekanikaren inguruko problemak. Eta horixe gertatzen zitzaien icebergak nola sortzen ziren jakin nahi zutenei; alegia, ez zuten lortzen ulertzea zeren arabera zartatzen diren izotz-plataformak, eta askatzen diren iceberg deritzegun izotz-puskak.
Pennsylvania Estatu Unibertsitateko talde batek, beste bost erakundetako laguntzaileekin batera, buruhauste hori argitzea lortu du. Susmoa zuten izotz-plataformek barreiatzeko duten joerak eragin handia duela zartaduretan, eta zuten susmoa baieztatu ahal izan dute. Formula bat asmatu dute zartadurak iragartzeko.
Aurretik argitaratutako datuak eta haiek bildutakoak aztertuta, ikusi dute proposatutako hipotesia zuzena dela. Adibide gisa esan dute bi gandorren artean harrapatuta dagoen izotz-plataforma estu bat nekez barreia daitekeela, eta, horrexegatik, zartadurak ere gutxiagotan jasaten dituela.

URARI BURUZKO BIDEOA

HARTZA IGERIAN

HAU BAI OLATUA!

Uretan kirolak ere praktikatzen dira; surfa dugu horietako bat. Kelly Slater surfalariak 10 aldiz irabazi du munduko surf txapelketa.

Bizkaiko ibai guztiek antzeko ezaugarriak dituzte: ibai laburrak dira, ibar estu eta meharretatik doaz eta emaritsuak dira. Euskal Herriko mendiak kostatik oso hurbil daudelako eratu dira horrelako ibaiak. Oso tarte laburrean asko jaisten dira. Adibide gisa Altube edo Arratia ibaiak aipa ditzakegu, 1.475 metroko kota gorenetik (Gorbeia) itsasoko mailaraino 50 kilometro eskas egiten dituzten ibaiak.



Kantauri aldeko ibaien batez besteko malda ‰11koa da eta, adibide moduan, esan behar da isurialde mediterraneoko ibaiek ‰2ko malda dutela. Gure lurraldeko arroak hiru motatakoak dira: Ibaizabal Itsasadarraren sistema eratzen dutenak, hau da, Bilboko Itsasadarra deritzon horretan bukatzen diren ibaiak: Nerbioi-Ibaizabal, Kadagua, Galindo, Asua eta Gobela. Bigarren multzokoak itsasora doaz zuzen: Artibai, Lea, Ea, Laga, Oka, Artike, Estepona, Butroe, Barbadun eta Agüera. Azken taldean Karrantza eta Calera ibaiak daude; arro horiek Kantabrian itsasoratzen den Asón ibaira isurtzen dute ura.

sartu link-ean, bideo bat da

MUNDUKO IBAIAK

NILO

Munduko ibairik luzeenetakoa da; emariak gehituta, 6.700 kilometroko ibilbidea egiten du Mediterraneora heldu arte.

Antzinako egiptoarrek "bizitzaren ibai" izendatu zuten. Haren uraren mende bizi dira 200 milioi pertsona inguru. Nilo ibaia munduko ibairik luzeena da; ibilbidean zehar hainbat paisaia igarotzen ditu, Afrikako hamar herrialdeetan barrena. Ibai honek faraoien mundua ekartzen du gogora, ertzean piramideak eta eraikinak ikus baitaitezke.

MISISIPI

Ipar Ameriketatko bigarren ibairik luzeena da eta munduko hirugarrena. 6.270 kmko ibilbidea du eta Estatu Batuetako 10 esttatu zeharkatzen ditu. Itaska lagukuaren inguruan jaiotzen da eta Minneapolis paren bere zabalera 300 metrotik gorakoa da eta nabigagarria.

AMAZONAS

Planetako ibairik luzeena eta urik gehien duena da.7020kmko ibilbidea du. Amazonia ohina zeharkatzen du. Ibaiaren ertzetan hainbat tribu bizi dira.

BAZENEKIEN URAK...?

Beste edozein likidok baino substantzia gehiago disolbatzen dituela?

Milioika umek eta emakumek egunero 10 kilometroko bidea egin behar dutela edateko ura lortzeko?

Koka-kola litro bat egiteko 200 litro ur behar direla?

Gizakion gorputzean bataz beste 37 litro ur dagoela?

Burmuinaren %75 ura dela?

URAREN BITXIKERIAK

Ura gure bizitzarako behar-beharrezkoa da. Ezin gara bera gabe bizi. Munduaren %65ura da.

URA

Esan dezakegu uraren zikloa hasten dela atmosferan lurrun gisa dagoen ura kondentsatzen denean eta prezipitazio likidoak (euria) zein solidoak (elurra, txingorra eta abar) eragiten dituenean. Azaleratzen den ur horri dagokionez, lehen ur-aldia landareek, eraikuntzek eta abarrek jasotzen dute, eta atmosferara itzultzen da, lurrunduta; beste ur-aldi bat azalean geratu ahal da, eta hori ere lurrundu egin daiteke; beste ur-aldi bat lurrean barnera daiteke, eta bi aukera izan ditzake: alde batetik, landareak elikatu ahal ditu, eta beraz, atmosfera itzuliko da lurrunketa edo/eta izerditze prozesuen bidez, eta bestetik, lurpeko ur-korronte edo ur-bilguneetara jo dezake, eta horietarik gehienak azaleratu egingo dira berriro, iturburuetatik; eta, azkenik, atzeneko ur-aldia azalean zehar ibiliko da, azaleko ur-etorriak handiagotzen. Ibaiok ur-ekarriak ozeanoetan isurtzen dituztenean, zikloa berriro hasiko da, itsas azaleko ura lurruntzen hasten denean eta lurrun hori atmosferan hodei gisa biltzean.

URA

Oxigeno-atomo bat hidrogenozko birekin uztartua da ura: H₂O; horixe besterik ez. Formula guztiz sinplea eta ezaguna; dudarik gabe, ikasi dugun lehena. Hain molekula sinplea izanik, badirudi horretaz ezer ezagutu nahi bada nahikoa litzatekeela kimikari buruzko edozein oinarrrizko testuliburu hartu eta bertatik ondorioak ateratzea. Bere egiturak ez du bestelako berezitasunik iradokitzen.

Uraz beti esan den lehen gauza, hauxe da: egoera puruan, ez kolorerik, ez usainik, ez zaporerik duen likidoa dela. Baina hortik aurrerako propietateak guztiz bereziak dira eta berezitasun horri esker dago bizia gure planetan.

Ur-masaren parterik gehiena egoera likidoan egon ohi da. Batez ere itsaso eta ozeanoetan aurki dezakegu egoera honetan, baina baita lur-azpiko ur eta lur-azaleko uretan (ibaiak eta lakuak) ere. Egoera solidoan dagoen ura ere oso esangarria da, bi poloetan eta mendiko glaziarretan pilaturiko izotza, hain zuzen ere. Frakzio txikiena atmosferan agertzen da, egoera likidoan lainoetan moduan, edo gas egoeran ur-lurrin moduan. Atmosferako ura, ordea, oso garrantzitsua da hidrosferako gune ezberdineko uren trukea gertatu dadin, gordailu nagusietatik urruti dauden eskualde kontinentaletara ura iritsi dadin ahalbidetzen ditu.

URA

Ura ezinbestekoa dugu bizitzeko. Baliabide natural hau lurrazaleko elementurik ugariena da, baina ez da agortezina eta denok zaindu behar dugu alferrik galdu gabe.

NIRE BLOGA

Oraintxe bertan egin dut eta hemendik aurrera hementxe izango dut aukera neure kontuak sartzeko eta zuek zeuenak sartu nahi badituzue ere bai.